Philosophia Botanica | Plantae | 83

83. FOLIUM (81) consideratur secundum Simplicitatem, Compositionem aut Determinationem.

1. SIMPLEX (Tab. I.) est, cum Petiolus gerit unicum folium & differt hoc Circumscriptione, Angulis, Margine, Superficie, Apice, Substantia.

1. Circumscriptio considerat peripheriam absque sinubus & angulis.
   1. Orbiculatum f. 1. cujus diameter longitudinalis & transversalis aequales, peripheria circinata.
   2. Subrotundum f. 2. cujus figura orbiculato (1) proxime accedit.
   3. Ovatum f. 3. cujus diameter longitudinalis superat transversalem, basi segmento circuli circumscripta, apice vero eodem angustiore.
   4. Ovale f. Ellipticum f. 4. cujus diameter longitudinalis superat transversalem, superiore & inferiore extremitate angustiore.
   5. Parabolicum f. 110. cujus diameter longitudinalis superat transversalem, & a basi sursum angustatur in semiovatum.
   6. Spatulatum f. 109. cujus figura subrotunda, basi angustiore lineari elongata.
   7. Cuneiforme f. 45. cujus diameter longitudinalis superat transversalem, & sensim deorsum angustatur.
   8. Oblongum f. 5. cujus diameter longitudinalis aliquoties superat transversalem, & utraque extremitas segmento circuli angustior.
2. Anguli sunt partes prominentes folii horizontalis.
   9. Lanceolatum f. 6. est oblongum (8) utrinque sensim versus extremitatem attenuatum.
   10. Lineare f. 7. est aequali ubique latitudine, interdum utraque extremitate tantum angustatur.
   11. Acerosum f. 105. est lineare (10) persistens; ut in Pino, Abiete, Junipero, Taxo.
   12. Subulatum f. 8. est inferius lineare (10), at versus apicem sensim adtenuatur.
   13. Triangulare f. 12. cum tres anguli prominentes ambiunt discum.
   14. Quadrangulare, Quinquangulare, f. 20. praecedentis species sunt.
   15. Deltoides f. 58. rhombeum est ex quatuor angulis, e quibus laterales minus a basi distant quam reliqui.
   16. Rotundum, quod angulis privatur.
3. Sinus discum folii in partes secant.
   17. Reniforme f. 9. est subrotundum (2) basi excavatum, angulis destitutum.
   18. Cordatum f. 10. est ovatum (3) basi excavatum, destitutum angulis posticis.
   19. Lunulatum f. 11. est subrotundum (2) basi excavatum, angulis posticis notatum.
   20. Sagittatum f. 13. est triangulare (13) basi excavatum, angulis posticis instructum.
   21. Hastatum f. 15. est triangulare (13) basi lateribusque excavatis angulis patulis: Rumex.
   22. Panduraeforme est oblongum (8) inferne latius, lateribus coarctatum.
   23. Fissum f. 16. est divisum sinubus linearibus, marginibusque rectis.

       Bifidum, Trifidum, Quadrifidum, Quinquefidum &c. Multifidum, a numero hujus.

   24. Lobatum f. 19. est divisum ad medium in partes distantes, marginibus convexis.

       Bilobum, Trilobum f. 17. Quadrilobum, Quinquelobum a numero hujus.

   25. Palmatum f. 22. est longitudinaliter in partes plures subaequales divisum versus basin, qua tamen cohaerent in unum.
   26. Pinnatifidum f. 23. est transversim divisum laciniis horizontalibus oblongis.
   27. Lyratum f. 76. est transversim divisum in lacinias, ita ut superiores majores sint, & inferiores remotiores.
   28. Laciniatum f. 24. varie sectum in partes, partibus itidem indeterminate subdivisis.
   29. Sinuatum f. 25. quod lateribus sinus dilatatos admittit.
   30. Partitum f. 28. est divisum usque ad basin.

       Bipartitum, Tripartitum, Quadripartitum, Quinquepartitum, Multipartitum, a numero hujus.

   31. Integrum est indivisum, sinu omni destitutum; ergo hoc prioribus (17-30) opponitur.
4. Apex est extremitas folii, in quem desinit.
   32. Truncatum, quod linea transversali desinit.
   33. Praemorsum f. 18. quod obtusissimum terminatur incisuris inaequalibus.
   34. Retusum f. 46. quod terminatur sinu obtuso.
   35. Emarginatum f. 45. quod terminatur crena.
   36. Obtusum f. 40. quod terminatur quasi intra segmentum circuli.
   37. Acutum f. 41. quod terminatur angulo acuto.
   38. Acuminatum f. 42. quod terminatur apice subulato.

       Obtusum acumine f. 43. patet ex dictis (36. 38).

   39. Cirrhosum, quod terminatur cirrho (§. 84): Gloriosa, Flagellaria, Nissolia T.
5. Margo est extrema ora folii ad latera, intacto disco folii.
   40. Spinosum, quod margine exit in acumina duriora, rigida, pungentia.

       Inerme spinoso folio opponitur.

   41. Dentatum f. 30. quod acumina horizontalia, folii consistentia, spatio remota habet.
   42. Serratum f. 31. quod angulis acutis imbricatis extremitatem respicientibus notatur.
   43. Crenatum f. 38. cujus margo angulis, neutram extremitatem respicientibus, secatur.

       obtuse f. 36. acute f. 35. duplicate f. 33.

   44. Repandum f. 29. cujus margo angulis, eisque interjectis sinubus, circuli segmento inscriptis terminatur.
   45. Cartilagineum f. 34. cujus margo cartilagine, a substantia folii diversissima, firmatur.
   46. Ciliatum f. 50, cujus margo setis parallelis longitudinaliter obvallatur.
   47. Lacerum, quod margine varie sectum est segmentis difformibus.
   48. Erosum f. 21. cum folium sinuatum (29) margine sinus alios minimos obtusos acquirit.
   49. Integerrimum f. 42. cujus margo extimus integer absque omni crena est.
6. Superficies discum folii Supinum (superiorem) vel Pronum (inferiorem) tegit.
   50. Viscidum, quod humore non fluido, sed tenaci oblinitum.
   51. Tomentosum f. 48. villis intertexis vix conspicuis tegitur, ergo saepius albidum; uti Plantae marinae & campestres ventris expositae.
   52. Lanatum quasi tela araneae indutum: Salvia, Sideritis.
   53. Pilosum f. 47. quum pili distincti elongati tegunt superficiem: Cortusa.
   54. Hispidum f. 49. quum setae rigidiusculae fragiles per discum folii sparsae sunt.
   55. Scabrum, quum tubercula rigidiuscula per discum folii sparguntur.
   56. Aculeatum, cum acumina pungentia rigida occupant discum.
   57. Striatum, quum lineae superficiales excavatae longitudinales parallelae inscriptae sunt.
   58. Papillosum f. 54. quod tegitur punctis vesicularibus.
   59. Punctatum, quod punctis excavatis adspersum est.
   60. Nitidum, quod glabritie lucidum est: Fercula canadensis, Angelica canadensis.
   61. Plicatum f. 37. quum discus folii versus marginem ad angulos adscendit & descendit: Alchemilla.
   62. Undulatum fit, cum discus folii versus marginem convexe adscendit & descendit.
   63. Crispum f. 39. cum peripheria folii major evadit, quam discus admittit, ut undulatum fiat. Folia omnia Crispa monstra sunt.
   64. Rugosum f. 51. cum venae foliorum contractiores evadunt, quam discus, ut interjecta substantia adscendat: Salvia:
   65. Concavum, cum margo folii arctior fit, quam ut discum circumscribat, unde deprimitur discus.
   66. Venosum f. 52. cum vasa discurrentia evadunt ramosissima, & anastomoses nudo oculo exhibent.
   67. Nervosum f. 53. quum vasa simplicissima absque ramulis extenduntur a basi versus apicem.
   68. Coloratum, quod alium colorem, quam viridem induit: Amaranthus tricolor.
   69. Glabrum, quod superficie laevi est absque omni inaequalitate.
7. Substantia folii consideratur secundum latera.
   70. Teres f. 62. quod maxima ex parte cylindricum est.

       Semiclyndraceum est teres, sed altero latere longitudinaliter planum.

   71. Tubulosum, quod interne (si detruncetur) cavitatem habet: Caepa.
   72. Carnosum, quod interne pulpa repletum est: Succulentae.
   73. Compressum, quod a lateribus marginalibus oppositis comprimitur, ut substantia folii major fiat quam discus.
   74. Planum, quod utramque superficiem ubique parallelam gerit.
   75. Gibbum, quod utramque superficiem facit convexam (76), mediante copiosiore culpa.
   76. Convexum, quod in disco magis elevatum est.
   77. Depressum, quod in disco magis deprimitur quam ad latera.
   78. Canaliculatum f. 61. ex sulco profundo, secundum totam longitudinem, excavatum in dimidiatum fere cylindrum.
   79. Ensiforme est anceps (83), a basi versus apicem adtenuatum.
   80. Acinaciforme f. 56. est compressum carnosum, altero margine convexo angusto, altero rectiore crassiore: Mesembryanthemum Dill.
   81. Dolabriforme f. 57. est compressum subrotundum obtusum, extrorsum gibbum (75) acie acuta, inferne teretiusculum: Mesembryanthemum Dill.
   82. Linguiforme f. 55. est lineare carnosum, obtusum, subtus convexum, margine saepius cartilagineo: Mesembryanthemum Dill.
   83. Anceps est, quod duos angulos prominentes longitudinales disco convexiore admittit.
   84. Triquetrum f. 59. cujus tria latera longitudinalia plana sunt in folio subulato.
   85. Sulcatum f. 60. quod angulis numerosis totidemque interjectis sinubus, longitudinaliter exaratur.
   86. Carinatum, si pars prona disci prominet longitudinaliter.
   87. Membranaceum, quod inter utramque superficiem nulla evidenti pulpa scatet.

2. COMPOSITUM (Tab. II.) respicit folia plura, in uno petiolo, secundum Structuram aut Gradus.

8. Structura considerat foliorum insertionem.
   88. Compositum, cum Petiolus simplex profert plus quam folium unicum.
   89. Articulatum f. 100. cum Folium unum ex alterius apice excrescit.
   90. Digitatum, f. 66. cum Petiolus simplex apice adnectit Foliola plura.
   91. Binatum f. 63. est digitatum (89): foliolis duobus.
   92. Ternatum f. 64. 65. est digitatum (89): foliolis tribus.
   93. Quinatum est digitatum (89): foliolis quinque.
   94. Pinnatum, cum Petiolus simplex lateribus adnectit foliola plura.

       cum impare f. 68. est pinnatum terminatum foliola impari.

       cirrhosum f. 72. est pinnatum terminatum (cirrho §. 84).

       abruptum f. 69. est pinnatum terminatum neque cirrho, neque foliolo.

       opposite. est pinnatum: foliolis oppositis (111).

       alternatim f. 70. est pinnatum: foliolis alternis (112).

       interrupte f. 71. pinnatum: foliolis alternis minoribus.

       articulate f. 75. pinnatum: petiolo communi articulato.

       decursive f. 74. pinnatum foliolis decurrentibus (121) per petiolum.

   95. Conjugatum est, cum pinnatum (94) constat modo foliolis duobus, nec pluribus.
9. Gradus considerant subdivisionem Petioli communis.
   96. Decompositum, cum petiolus semel divisus adnectit foliola plura.
   97. Bigeminatum, cum Petiolus dichotomus (§. 82.) apicibus adnectit foliola quatuor.
   98. Biternatum (Duplicato ternatum) f. 77. cum Petiolus adfigit tria foliola ternata: Epimedium.
   99. Bipinnatum (duplicato pinnatum) f. 78. cum petiolus lateribus adfigit foliola pinnata (94.)
   100. Pedatum (Ramosum) f. 67. cum Petiolus bifidus latere tantum interiore adnectit foliola: Passiflora, Arum.
   101. Supradecompositum, cum Petiolus aliquoties divisus adnectit plurima foliola.
   102. Triternatum (triplicato ternatum) f. 79. cum Petiolus adfigit tria foliola biternata (98).
   103. Tripinnatum (triplicato pinnatum) f. 80. cum Petiolus adfigit plura foliola Bipinnata (99).

3. DETERMINATIO (Tab. III.) aliunde (nec a propria structura) notam adquirit; uti a Loco, Situ, Insertione aut Directione.

11. Locus, quod adnectuntur parti plantae.
    104. Seminale f. 88. quod antea cotyledon (§. 86: VI) fuit, & primum in planta est.
    105. Radicale, quod Radici (§. 80.) insidet.
    106. Caulinum, f. 89. quod Cauli (§. 82.: A) insidet.
    107. Rameum, f. 90. quod Ramo (82.) insidet.
    108. Axillare (Subulare), quod ad rami (82) exitum inseritur.
    109. Florale f. 91. quod ad Floris (82: C) exortum inseritur.
12. Situs est dispositio Foliorum in Plantae caule.
    110. Stellata (Verticillata) f. 101. cum folia plura quam duo verticillatim caulem ambiunt.
    111. Terna, Quaterna, Quina, Sena, &c. f. 102. sunt species numeri Stellatorum (110; Nerium, Brabejum, Hippuris.
    112. Opposita f. 82. 87. 103. cum caulina folia duo, per paria decussatim, e regione collocantur.
    113. Alterna f. 104. cum unum post alterum tanquam per gradus exit.
    114. Sparsa, cum in planta sine ordine copiosissima.
    115. Conferta f. 105. cum ita copiosa, ut ramos occupent totos, vix relicto spatio.
    116. Imbricata f. 106. si conferta & erecta (115). ut invicem se quoad partem tegant.
    117. Fasciculata f. 107. si ex eodem puncti plura folia prodeunt: Larix.
    118. Disticha, si omnia folia duo latera rami tantum respiciunt: Abies, Diervilla.
13. Insertio folii fit basi ejusdem.
    119. Peltatum f. 92. si Petiolus (non margini s. basi) disco folii inseritur: Nymphaea, Hernandia, Colocasia.
    120. Petiolatum f. 93. si Petiolus (§. 82.) adnectitur folio ad marginem baseos.
    121. Sessile f. 89. si Folium petiolo (§. 82. E) careat, & immediate cauli (82. A) adnectatur.
    122. Decurrens f. 95. si basis folii sessilis (121) dein ultra basin extendatur deorsum per caulem: Verbesina, Carduus, Sphaeranthus.
    123. Amplexicaule f. 96. si basis folii undique ambiat latera caulis transversim.

         Semiamplexicaule a priori gradu minore differt.

    124. Perfoliatum f. 97. si basis folii undique cingat transversim caulem: Bupleurum.
    125. Connatum f. 98. si folia opposita (112.) inter se connata in unum: Lonicera, Eupatorium.
    126. Vaginans f. 99. si folii basis format tubum cylindricum, ramum (82) vestientem: Polygonum, Rumex.
14. Directio.
    127. Adversum, quod latus (non coelo, sed) meridiei obvertit: Amomum.
    128. Obliquum, cum basis folii coelum, apex horizontem spectat: Protea, Fritillaria.
    129. Inflexum (Incurvum) f. 82. dum sursum arcuatur versus caulem.
    130. Adpressum, dum discus folii approximatur cauli.
    131. Erectum f. 83. quod ad angulum acutissimum cauli adsidet.
    132. Patens f. 84. quod ad angulum acutum cauli insidet.
    133. Horizontale f. 85. quod ad angulum rectum a caule discedit.
    134. Reclinatum f. 86. quod deorsum curvatur, ut apex fiat basi inferior; quibusdam etiam Reflexum dicitur.
    135. Revolutum f. 87. quod deorsum revolvitur.
    136. Dependens, quod recta terram spectat.
    137. Radicans, si folium radices agat.
    138. Natans, quod superficiei aquae innatat: Nymphaea, Potamogeton.
    139. Demersum, quod infra aquae superficiem absconditur.